Sztukateria elewacyjna
Sztukateria to różnego rodzaju ornamenty, które umieszcza się na budynkach lub wewnętrz nich. Zasadniczą funkcją sztukaterii jest ozdabianie, jednak pełni ona również inne role. Sztukateria elewacyjna ogranicza się do zewnętrznych części budowli, ale niektóre jej elementy z powodzeniem można zastosować również we wnętrzach. Do sztukaterii zewnętrznej zaliczamy m.in.:
- gzymsy,
- bonie,
- kolumny, w tym bazy i głowice,
- zworniki,
- profile okien i drzwi,
- podokienniki.
Sztukateria elewacyjna zasadniczo występuje:
- w okolicach drzwi i okien,
- na dachach,
- na ścianach,
- na balkonach i tarasach,
- w postaci ogrodzeń,
- w samych ogrodach i na dziedzińcach.
Jakie funkcje pełni sztukateria elewacyjna?
Jak już wspomnieliśmy, sztukateria elewacyjna pełni zasadniczo funkcję ozdobną – urozmaica budynek, nadaje mu stylu i kolorytu oraz uatrakcyjnia jego wygląd. Ponadto pomaga stabilizować konstrukcję, ukrywa drobne niedoskonałości, jak pęknięcia, rysy czy uszczerbki, chroni przed wilgocią, odprowadza wodę, zaś niektórym kojarzy się z wysokim statusem majątkowym, zwłaszcza sztukateria występująca na prywatnych domach, dworkach czy willach.
Sztukateria zewnętrzna na przestrzeni epok
Sztukateria to element stosowany już w starożytności. Wówczas była na tyle popularna, że znacznie wpływała na zasady decydujące o przynależności konstukcji do danego porządku architektonicznego. Na przykład w porządku jońskim sztukaterię ozdabiano głównie scenami mitologicznymi, zaś w korynckim – zwłaszcza elementami roślinnymi. Starożytną architekturę najłatwiej skojarzyć z Grecją i tamtejszymi budowlami poświęconymi bóstwom lub sztuce, ozdobionymi m.in. kolumnami o różnorakiej sztukaterii.
Średniowiecze to czas nie bez powodu kojarzony z rozwojem sztuki sakralnej, chrześcijańskiej. Kościoły ozdabiano zwłaszcza od wewnątrz, jednak na niejednym tego typu zabytku możemy zaobserwować sztukaterię w postaci np. zdobionego portalu, na którym umieszczano sceny z Biblii. W dalszym ciągu pojawiają się też kolumny w formie sztukaterii.
Jednym z założeń epoki renesansu był powrót do antyku, który przejawiał się również w architekturze, w tym w sztukaterii. Wokół okien budowli tworzy się kolumienki i pilastry, zaś bramy przypominają łuki triumfalne. Renesans przejmuje z antyku również sztukaterię w postaci ornamentów roślinnych.
Barok to przesyt, teatralność i dynamika. Rówież sztukaterię stosuje się znacznie częściej i powszechniej, eksperymentując z nowymi materiałami, jak drewno czy gips, odchodząc od popularnego w epokach wcześniejszych kamienia. Sztukateria pojawia się np. w okolicach okien w postaci m.in. girland, kartuszy czy płaskorzeźb. Tworzy się też rzeźby całych postaci.
W klasycyzmie ponownie wraca się do założeń antycznych. Dominują tu płaskorzeźby i motywy zwierzęco-ludzkie oraz zwierzęce, jak również roślinne girlandy, a ponadto zbroje czy wieńce.
Historyzm to czas literackiego romatyzmu, czyli powrotu do ludowości, magii, przesytu i rodzimości. Pojawiają się pięknie zdobione balkony, zaś sztukateria gości powszechnie i na wielu typach elewacji.
Czasy secesji pod względem sztukaterii gustują w motywach kobiecych oraz roślinnych. Pojawiają się zdobione klamki oraz balustrady schodów. W dalszym ciągu popularne są płaskorzeźby.
Modernizm, czyli nowoczesność, to również nowa architektura i sztukateria – elementy proste, praktyczne i funkcjonalne, m.in. w ozdabianiu gzymsów, podokienników czy profili okien i drzwi. Z czasem do głosu dochodu też asymetria.
Współczesna styropianowa sztukateria elewacyjna
Obecnie sztukateria jest stosowana w mniejszym stopniu niż w epokach dawnych, jednak to wciąż popularna forma szybkiej odmiany wnętrza lub elewacji. Dzięki nowoczesnej technice wykorzystującej styropian jest dostępna dla każdego i nie wymaga dużych nakładów finansowych. Styropian to bowiem tworzywo, które stosuje się do tego celu w wielu renomowanych firmach, w tym w naszej. Jest materiałem bezpiecznym, bardzo trwałym i elastycznym, dzięki czemu dopasowuje się do zmian konstrukcji na przestrzeni lat. Pokryty dodatkowo zabezpieczającymi warstwami, nadaje się nie tylko do wnętrz, ale i jako sztukateria zewnętrzna. Jest odporny na warunki atmosferyczne, a przy tym łatwy do umieszczenia, również przez osoby spoza branży. Styropian można dowolnie malować, np. farbami akrylowymi, zaś jego skład pozwala na tworzenie zdobień, które są trudne do odróżnienia gołym okiem od sztukaterii np. z gipsu. Co więcej, nie wymaga ingerencji w elewację, jego umieszczenie jest możliwe na każdym etapie remontu, również po jego zakończeniu.
Przykłady sztukaterii elewacyjnej
Jak już wspominaliśmy, sztukateria elewacyjna to m.in. gzymsy, kolumny, bonie, profile okien i drzwi, zworniki czy podokienniki, zwane też parapetami. Większość można zamówić w formie gotowej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb, jednak niektóre z powodzeniem można wykonać samodzielnie.
Bonie – to właśnie ten typ sztukaterii, który możemy zakupić lub wykonać samemu. Pierwszy rodzaj dawniej występował w formie głównie kamiennych płyt, dziś są to tańsze materiały, m.in. wspomniany styropian. Bonie są sztukaterią, którą stosuje się właściwie głównie na elewacjach, zwłaszcza na lub w jej rogach. Płyty układa się jeden obok drugich lub jedne nad drugimi tak, aby pozostawić między innymi wąskie szczeliny. Bonie służą m.in. ociepleniu budynku, jego stabilizacji oraz urozmaiceniu jednolitej powierzchni. Wykorzystywane są na różnego typu elewacjach, nie tylko stylizowanych na dawne. Samodzielne wykonanie boniowania odbywa się np. za pomocą szablonu umieszczonego w prowadnicach, który przytwierdza się do ściany za pomocą listew (drewnianych lub PCV), zaś powstałą przestrzeń wypełnia się tynkiem, a po wyschnięciu masy listwy się usuwa. Bonie mogą być gładkie lub mieć żłobienia.
Gzymsy – występują zwłaszcza na dachach i pełniły funkcję elementów odprowadzających wodę opadową. Ich część umieszczana więc była przed licem muru i ozdabiana np. głowami zwierząt, rzeczywistych lub mitycznych. Były też rodzajem rynien. Obecnie umieszczane są też w sąsiedztwie drzwi i okien, głównie jako sztukateria ozdabiająca elewację. Zazwyczaj przypominają schodkowo konstruowane, połączone listwy różnej wielkości, wykonane m.in. z tynku, gipsu lub styropianiu. Gzymsy należą również do sztukaterii wewnętrznej.
Profile okien i drzwi – wyglądem przypominają dziś gzymsy, to pionowe, poziome lub umieszczane pod kątem elementy sztukaterii zarówno elewacyjnej, jak i wewnętrznej. Oprócz funkcji zdobieniowej oraz stylizującej są też praktycznym elementem zapobiegającym ściekaniu wody opadowej na ścianę. Doskonale nadają się do każdego stylu budynku.
Kolumny, bazy i głowice – chociaż kolumny kojarzą się głównie z epokami dawnymi, dzisiaj również można je zaobserwować, zarówno jako element domów prywatnych, jak i hoteli, restauracji czy obiektow spa. Kolumny, zwłaszcza z bazami i głowicami w formie sztukaterii, stanowią element mocno stylizujący, ale też praktyczny – stabilizują konstrukcję, zwłaszcza jeśli znajduje się nad nimi balkon lub taras.
Zworniki – czyli tzw. klińce kluczowe to różnego rodzaju i kształtu płytki lub bryły, które umieszcza się na elewacjach oraz wewnątrz nich, często jako dopełnienie innej sztukaterii, np. między częściami profii okien lub drzwi, między łukami, w sąsiedztwie gzymsów, pilastrów czy listew. Mogą mieć formę gładką lub być pokryte zdobieniami, w tym płaskorzeźbami.
Podokienniki – często nazywane też parapetami to sztukateria elewacyjna oraz wewnętrzna. Wysunięte przed ścianę, chronią ją przez wilgocią, zapobiegając ściekaniu wody opadowej bezpośrednio na nią. Są też praktyczną sztukaterią wewnętrzną, zwłaszcza jeśli w domu jest dziecko – wypełniając przestrzeń między parapetem a ścianą, łagodzą ewentualne zranienia w momencie uderzenia się głową o parapet.
Sztukateria elewacyjna to wciąż popularna forma ozdobienia hoteli, restauracji, domów, a nawet mieszkań. Niekiedy przez lata nie mamy świadomości, że element np. w sąsiedztwie naszego okna to właśnie sztukateria, a zarazem dziedzictwo epoki wcześniejszej czy przodków. Sztukateria doskonale pasuje do każdego typu i stylu elewacji, zaś jej stosowanie urozmaici gładkie powierzchnie, ustabilizuje konstrukcją, pomoże ukryć jej niedoskonałości oraz sprawi, że budynek będzie elegancki i wyjątkowy.
